İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) düzenlediği kentte tiyatro rüzgarı 27. kez esiyor. Bu yıl havaların sıcak geçmesine denk gelen festival, havanın avantajı sayesinde ziyaret ettiği ilçelerde hatırı sayılır bir trafik yaratıyor. Ekonomik fotoğrafçılığın zorluklarına rağmen…
Öte yandan 2023 yılının sonlarına doğru kültür sanat alanında önde gelen kurumlar birçok etik tartışmayla gündeme geldi. 18. İstanbul Bienali’nin küratör seçiminde ‘kriz’in gölgesi kalırken, İKSV’nin tiyatro festivali programını hazırlarken geçen yılki eleştirileri de göz ardı etmediğini belirtmek gerekiyor. Genç takımların yetersizliği, ‘önemli’ isimlere fazla güvenilmesi gibi eleştirilerden bahsediyorum. Küratörlüğünü Işıl Kasapoğlu’nun üstlendiği festivalde, uluslararası yapımlardaki dans gösterilerinin seçkisi dikkat çekerken, Bakırköy Belediye Tiyatroları gibi kamu tiyatrolarının varlığı ve Beyoğlu’nun tarihi mekanlarında bağımsız toplulukların oyun tasarımları da standda yer alıyor. İstanbul yapımlarında çıktı.
27. İstanbul Tiyatro Festivali, yerli ve yabancı toplam 20 tiyatro, performans ve dans gösterisini bir araya getiriyor. İlgilenenler takvimi Tiyatro.iksv.org/tr/program adresinden inceleyebilirler çünkü festival 25 Kasım’a kadar devam ediyor ve tüm aya yayılıyor.
Festivalde gördüğüm ilk iki eser yurt dışından seçmelerdi. Bu festivaller kısmen değerli çünkü diğer ülkelerin tiyatrolarını tanıma, görme ve anlama fırsatları yaratıyorlar.
CAFÉ MÜLLER: SAĞLAM BAĞLANTILARIN ŞIK ADIMLARI
İstanbul Tiyatro Festivali açılışını zarif bir dokunuşla açtı: Pina Bausch’un unutulmaz oyunu Café Müller, Türkiye’de ilk kez sahnelendi. Anlaşılan o ki, 1998’de Pencere Temizleyicisi ve 2000’de İstanbul Tiyatro Festivali’nde gösterdiği Masurca Fogo, buradaki seyirci tarafından tanınmasını sağladı.
Çağdaş dansın dünyanın dört bir yanından üç değerli temsilcisinin yer aldığı festival programında, en çok beklenen yapımlardan biri de Pina Bausch’un topluluğu Tanztheater Wuppertal’ın sahnelediği Café Müller oldu.
Yapımının sadeliğiyle mütevazı görünen bu tercih, festivalin açılış gösterisi olarak; Dans tiyatrosuna gösterilen ilgi, sonrasında hem olumlu hem de olumsuz yorumların gelmesi, hatta Ekşi Sözlük’te bilet araması bile kayda değer bir deneyimdi. Üstelik tevazu, kesinlikle ihtişamdan yoksun bir tanım değildi.
Dans tiyatrosunu hem kavramlaştıran hem de sahnede uygulayan Bausch’un getirdiği bu çağdaş yorum, insanlara da kolaylıkla ulaştı. Henry Purcell’in müziğiyle sahnelenen ve koreografisi geçen yüzyılda sanatta devrim yaptığı kabul edilen sanatçı tarafından hazırlanan Café Müller, ilk kez Mayıs 1978’de Opernhaus’ta (Zürih/İsviçre) sahnelendi. ). Hatta aynı anda çekildi. O tarihten bu yana aralıksız sahnelenen eserin Bausch’un klasik balenin ışığını Brechtyen bakış açısıyla kırması diyebiliriz. Sanatçının repertuvarında uzun yıllar sahne aldığı tek sergi olan Café Müller’le ilgili okuduklarımızdan anladığımız kadarıyla bu oldukça istisnai bir durum çünkü kendisi bir ‘tasarımcı/koreograf’ olarak anılmayı önemsiyor.
Bu yazı boyunca Café Müller’in anahtar kelimelerini düşündüm; Yalnızlık, arayış, acı, aşk, umut, direnç, ilişki, tutku olabilirdi sanırım. Bunu açıklamaya çalışayım; Öncelikle bilindiği üzere sergide 2. Dünya Savaşı sonrası insan manzaraları Bausch’un bakış açısıyla anlatılıyor. Çocukluğunda ailesinin kafesinde bolca vakit geçiren Bausch’un, Holokost’u yaşamış bir Almanya’daki yaşamı izleyerek yarattığı koreografinin üzerinde doğal olarak üzüntü bulutları dolaşıyor. Ancak sanatçı, turuncu saçlı kadının renkliliği ve arayışıyla, sonu iyi olmasa da aşkla ya da içinden çıkılmaya çalışılan bir iç çatışmayla başka duyguları da sergiye taşıyor. Vazgeçmemek ve umut beslemek adına tekrarlanan dans hareketlerinin dili aracılığıyla bunu performansa yansıtabiliyoruz. Savaşın yıkımlarıyla büyüyen bir kız çocuğu olan sanatçının her zaman erkeklik, savaş ve ırkçılık kaygıları vardı. Sanatsal tercihleri bu anlamda bağımsız gelişmedi. Örneğin kişisel olarak etkilendiği sanatçılar arasında Kurt Joss, Anthony Tudor ve gençliğinde dans ettiği Paul Taylor’dan bahseden Pina Bausch, ‘annesi’ olarak anılan Mary Wigman’la anılmaktan kaçındı. Alman dışavurumcu dansı ancak nasyonal sosyalistlerle ilişkilendirildi.
Dekor, kostüm ve makyaj açısından küçük olan Café Müller, müzikle ve adımlarla her şeyi ifade etmenin bir yolu gibi… Bedenle bağlantısı o kadar şok edici ki, sanki aynada çıplakken kendinize bakıyormuşsunuz gibi. . Neye sahip olduğunuzun farkına varmanızı sağlar. Temas ve kopuş da bu dans tiyatrosunun dinamikleri arasında yer alıyor. Dansçılar bazı anlarda sanki kırık cam üzerinde yürüyormuşçasına ürkek ve acılı, bazı anlarda ise suyun üzerinde yürüyormuşçasına zarif ve hafifler… Tüm detayları yazamayacağımız kadar güzel. Henry Purcell’in müziği olmasaydı dikkat edin.
Geleneksel Paris kafelerini anımsatan bir atmosfere sahip yuvarlak masalar, dans gösterilerinde geometrik seçimlerin önemini bile düşündürüyor. Az sayıda koreografiden oluşan eserde tekrarlanan sahneler, şeffaf plaka duvarlar, kalabalıklaşıp sonra boşalan sahne, bir süre duyulan aryalar ve bir süre duyulan aryalar ile izleyici duygusal ve düşünsel ikiliklerin ortasında sarsılıyor. sonra aniden ortadan kayboluyor. Bausch’un durumunu merak etmemek mümkün olmasa da, iç mekan ile dış dünya, bilinçaltı ile bilinç, rüya ile gerçeklik arasında, onun istediği gibi iki paralel dünyada çarpıştığımız aşikar. Dağınık hayatların ya da uzanmış bir elin aradığı tutkuyu düşündüğümüzde. Café Müller bize acı gerçekleri zarif adımlarla anlattı.
Yönetmenlik ve Koreografi: PINA BAUSCH
Müzik: HENRY PURCELL
Sahne ve Kostüm Tasarımı: MARION CITO, HANS POP, ROLF BORZIK İşbirliğiyle
Prova Yönetmenleri: BARBARA KAUFMANN, HELENA PINON (konuk)MAGALI CAILLET GAJAN işbirliğiyle
Dansçılar: Dean Biosca, Emily Castelli, Maria Giovanna Delle Donne, Taylor Drury, Reginald Lefebvre, Christopher Tandy, Letizia Galloni, Milan Nowoitnick Kampfer, Nicholas Losada, Tsai-Wei Tien, Frank Willens.
‘SÜRÜNDEKİ TİYATRO TOPLULUĞU’ FESTİVALDEYDİ
Festival bu yıl nadir görebildiğimiz yapımlardan birini İstanbul’a getirdi. Coğrafi ve kültürel yakınlığımıza rağmen pek tanımadığımız Gürcistanlı bir grubu ağırladı; Sohum Devlet Tiyatrosu…
1900’lü yıllarda Amerika’da yaşamış değerli oyun yazarlarından Tennessee Williams’ın şiiriyle anılan Aniden Geçen Yaz’ın metni, Amerikalı yönetmen Jason Hale yönetimindeki Sokhumi Devlet Tiyatrosu’nda Tiflis’teki prömiyerinin ardından bizlerle buluştu. .
Yakın zamanda ölen şair oğlunun yasını tutan güçlü bir dul kadın, bu ölümle ilgili hikayelere ikna olmamıştır. Gerçeği kendi yöntemiyle öğrenme mücadelesi entrikalarla dolu bir hikayeye dönüşürken, aynı zamanda o dönemdeki zengin ve fakirlerin hayatı da anlatılıyor. Yazarın kendisinden yola çıkarak yazdığı oyunlarda manevi gerçekçi izler bıraktığı bilinmektedir. İkinci Dünya Savaşı’nın ortasında doğan Tennessee Williams, o kıyamet zamanlarının ardından kimliksizleşen, parçalanan ruhlara ve ailelere dair çok şey anlatıyor. Burada da acımasız gerçeklik lirik bir tonda anlatılıyor.
Sokhumi Devlet Tiyatrosu’nun ikinci gösteriminde izlediğim oyunun, anne rolündeki oyuncunun sesinin kısıklığı nedeniyle şiddet içeren bir sahnelenmesine rastladım. Ancak oyunculuklar bu tür aksaklıklardan hiç etkilenmemiş gibi, nefes nefese oynadılar. Dramatik ve gergin ritimlerin ön plana çıktığı oyunun dekor, kostüm, saç ve makyaj gibi unsurları da tarihi dokuya uygun olarak düşünüldü. Titiz bir sera bahçesini andıran ve birkaç oturma alanından oluşan dekor, rüya gibi bir evren havası taşıyordu. Öte yandan bir dönem metnini klasik tarzda sahnelemeyi tercih etmek, tarihi bir eserden ziyade ‘eski’ tarzda bir seyirlik hissi veriyordu.
Ancak kendilerini sürgün olarak tanımlayan bir tiyatro grubunu tanımak ve bölgedeki tiyatro tarzı hakkında fikir sahibi olmak benim için pahalıydı.
Mesela Karadeniz kıyısındaki Abhazya’da 1885 yılında kurulan Sokhumi Devlet Tiyatrosu’nun 138 yıllık tarihindeki faaliyetlerine ancak 1993 yılında Abhazya’daki savaş sırasında ara verdiğini öğrenmek… Daha sonraki yıllarda topluluk kendini mecbur hissetti. Tiflis’te çalışmalarına devam edecek…
Zor yılların çeşitli tarihi anlatıları arasında savaş denen canavarı gören Sokhumi Devlet Tiyatrosu’nun eserlerinde barış, özgürlük, kayıp, sürgün, din ya da kimlik gibi olgulara dair birbiriyle çelişen anlatıların olduğunu da tahmin edebilirsiniz. Toplantılar iyidir!
Yazan: Tennessee Williams
Yönetmen: Jason Hale
Dekorasyon Tasarımı: Petr Voznesensky
Oyuncular: Ekaterine Archaia, Giorgi Gelashvili, Veriko Kalandia, Giorgi Korganashvili, Lili Khuriti, Merab Kolbaia, Nino Papava, Lela Sharabidze
Gürcüce; Türkçe üstyazılı
